AĞAÇ BUDAMA TERBİYE ŞEKİLLERİ

Meyve ağaçlarını en kısa zamanda ürün vermeye başlatmak ve onları uzun süre verim çağında tutmak için budama yapılır.Gövde üzerinde ana dalların sayılarını ve dağılışlarını düzenleyerek meyve ağacının sağlam, düzenli ve dengeli yapı oluşturmasını sağlamak, Meyve ağaçlarının bakımını, meyvelerin hasadını, hastalık ve zararlılarla mücadele v.b. teknik işlerin uygulanmasını kolaylaştırmak,Meyve ağaçlarının bakımını, meyvelerin hasadını, hastalık ve zararlılarla mücadele v.b. teknik işlerin uygulanmasını kolaylaştırmak,Kurumuş, hastalıklı, zarar görmüş, kırılmış dallar ile birbirinin üzerine binmiş, ya da zayıf dar açılı dalları kesmek.günümüzde gelişmiş ağaçların senelerce budanmadığını görüyoruz.budanmış ağaç dallarına ulaşabildiğimiz her yere macunlama işlemi yapıyoruz.

BUDAMA İLE elde ettiğimiz kazanımlar

a) Bitkileri en kısa zamanda ürüne yatırmak

b) Bitkilerin toprak altı ve toprak üstü organları arasında uygun gelişim sağlamak

c) Toprak işleme, budama, ürünlerin derimi, hastalık ve zararlılarla mücadele işlerini kolaylaştırmak; d) Bitkilerde ışıklanmayı sağlamak ve yaprak alanını dengeli bir şekilde artırmak; bu sayede meyve kalitesini artırmak….

e)bir yıl ürün verme bir yıl vermeme olayını kaldırmak. BUDAMALAR NASIL YAPILIR?

a) Şekil budaması,

b) Ürün budaması,

c) Gençleştirme budamas

BUDAMA ZAMANI

Budama zamanının meyve ağaçlarının gelişme ve verimine etkisi büyüktür. Budama, yaz ve kış olmak üzere iki ayrı mevsimde yapılır.ayrıca kuru dalların kesim işlemi her zaman yapılabilinir. Bazı meyve türlerinde budamayı, hem yaz hem de kış aylarında birbirini tamamlayacak şekilde yapmak mümkündür.

Çünkü şiddetli donlardan önce yapılacak kesimlerle oluşacak yara yüzeyleri nedeniyle çok düşük sıcaklıklarda meyve ağaçlarında bazı dallar üşüyebilir, ya da donabilir.

Sert çekirdekli meyve ağaçlarında şiddetli soğuklar, çok kesim yapılmış ağaçlarda zamk oluşumunu artırır, bu da kabuk yarılmalarına, ağaçların zayıflamalarına neden olur. O yüzden derin budamalardan kaçınıyoruz.

Oysa şiddetli donlar geçtikten sonra yapılacak budamalarda kesim yüzeylerinde meyve ağaçlarının üşümeleri önleneceği gibi bunların donlara karşı dayanımları da artar.

İlkbahar gelişme periyodu başladıktan sonra yapılacak budamalar ise, meyve ağaçlarında sürgün oluşumunun gecikmesine neden olmaktadır.

2.Yaz Budaması

Yaz budamasından amaç, meyvelerin daha iyi renklenmelerini sağlamak, kış aylarında yapılacak budama işlemlerini azaltmak ve hasat ile kültürel faaliyetleri kolaylaştırmaktır. Yaprakların ve dalların durumları meyve gelişimi ve kalitesine etki eder.

Meyve ağaçlarında dallar odunlaşmaya başladığı zaman yaz budamasına başlanmalı ve Haziran, Temmuz ve Ağustos aylarında bazı hallerde de Eylül ayının sonuna kadar bu işleme devam edilmelidir. Yaz budaması özellikle meyve ağaçlarının şekillendirilme yıllarında yapılması gerekli olan önemli bir işlemdir.

MEYVE AĞAÇLARINAVERİLECEKŞEKİLLER

Meyve fidanlarına şekil verilirken, beslenme durumu ile buna bağlı olarak tür ve çeşitlerin özel budama istekleri, meyve tür ve çeşitlerinin özel dallanma şekilleri budamaya karşı dalların vereceği tepki gibi bilgilerin yeterli olması ayrıca önem kazanır.

Oysa, nemli bölgelerde durum tamamen aksi şekilde düşünülmelidir. Yani fidanların iç kısımlarında fazla nem tutmayacak şekilde açık ve aşırı toprak neminden fazla zararlanmayacak şekilde yüksek gövdeli olarak terbiye edilmelidir.

GOBLE ŞEKLİ

Meyve fidanlarına nemli bölgelerde uygulanan bir şekildir. Elma, ayva, armut, erik, şeftali ve kayısı gibi meyve türlerine uygun bir şekildir.

Birinci Yıl: Bir yıllık fidan topraktan 60-80 cm yükseklikte 4-5 göz üzerinden kesilir. Bu şekilde ilkbahar gelişme periyoduna giren fidanlarda 4-5 sürgün gelişmeye başlar

Bu işlemler tamamlandıktan sonra, dallar 40-60 cm uzunlukta kesilir. Daha kısa dallar olduğu gibi bırakılır. Ana dalların gövde ile yaptıkları acıların 45^o olmaları gerekir. Eğer bunlar dar ise genişletilir, geniş ise daraltılır.

İkinci Yıl

Ağaçlar ilkbaharda gelişmeye başlar ve her ana daldan yeni sürgünler meydana gelir. Yaz sonu veya kış mevsiminde her ana dal üzerinde gelişmiş dallardan 2 tane seçilir. Bunlardan biri yardımcı, diğeri ana dalın devamını sağlayan dal olmalıdır.

Ana dalların kesimlerine gelince; bunlar 40-50 cm uzunluğunun altında gelişme göstermiş ise dokunulmaz. Uzunlukları 80-100 cm olan dallar 40-60 cm yükseklikten toprağa bakan göz üzerinden kesilebilir

Üçüncü Yıl

İlkbahar gelişme periyodu başlar başlamaz, büyüme noktalarında gelişme görülür ve her ana ve yardımcı dallarda yeniden 3-5 dal oluşur. Ayrıca, yaz veya kış aylarında, yine her ana dal üzerinde oluşmuş dallardan biri ana dalın diğeri yardımcı dalın devamını sağlayacak iki dal seçilir. Yardımcı dalların, bir öncekilerin aksi yönünde olması gerekir.

Sonraki yıllar

Fidanlar meyve vermeğe başladıktan sonra sürgünlerin uzunlukları da kısmen azalır. Bu nedenle, sürgün uzunlukları 50 cm kadar olan dallara dokunulmaz. Daha uzun olanlar bu düzeye indirilebilir. Bu şekilde meyve ağaçlarında her yıl ana ve yardımcı dallarda oluşan dallar arasından iki dal seçmek, geri kalan dalları bağlamak, eğmek veya bükmek suretiyle, meyve ağaçlarında 5-6 yardımcı dal oluşuncaya kadar şekil budamasına devam edilir

PALMET TARZI TERBİYE ŞEKLİ

Palmet Şekli Bu şekilde, dallar bir düzlem üzerinde yayılır. Dünyada değişik etkiler altında birbirinden farklı palmet sekileri geliştirilmiştir (Şekil 8.8). Yumuşak ve sert çekirdekli meyvelerin çoğunda uygulanabilen palmet şekillerinden ülkemizde en yaygın olarak kullanılan; yatay veya meyilli palmettir. İkisi arasındaki fark ana dalların gövde ile yaptıkları açıdır. Meyilli palmette bu açı 45°-60° iken, yatay palmette 90°’dir. 1 2 Şekil 8.6 İkinci yılda fidanın 1) Budanmadan önce 2) Budandıktan sonraki durumu Budama Teknikleri 13 Fidanlar dikildikten sonra 40-60 cm yükseklikten 3-5 cm tırnak bırakılarak kesilir. İlkbahar gelişme periyodundan itibaren özenle gerekli bakım yapılan fidanlar gelişmeye başlar. Temmuz-Ağustos aylarında fidanlara şekil verilmeye başlanır. Bu amaçla her fidanda iki anadal ile bir de doruk dalı seçilir. Diğer dalların gelişmesi engellenir. İki ana daim gövdenin her iki yanında, gövde ile 45°-60° açı yapması istenir. Bunu sağlamak için bahçede ya sabit telli sistem bulunur veya ağacın dalları daha önceden hazırlanmış söğüt veya kavaktan yapılmış herekler ile bağlanır. Kış dinlenme periyodu içerisinde yazın yapılmış olan işler gözden geçirilir. Seçilen dallar 60-80 cm uzunlukta kesilir. İkinci yıl fidanların bakımları eksiksiz yerine getirilirken Temmuz-Ağustos aylarında ikinci kat oluşturmak üzere yine fidanın üzerinde ilk yılda olduğu gibi iki ana dal ve doruk dalının devamı seçilir. Bu şekilde palmet sisteminde her yıl veya iki yılda bir, bir kat oluşturulur. Ancak beş kattan daha fazlasına müsaade edilmemelidir. Katlar arasındaki uzaklık, toprak ve ekolojik şartlara göre değişmektedir. Ancak her kat bir önceki kattan en azından 10-20 cm daha yüksekte oluşturulmalıdır

PİRAMİT FORMLU TERBİYE ŞEKLİ

Piramit Şekli Dalların gövde üzerinde dağılışlarına göre spiral ve katlı olmak üzere iki şekli vardır. Daha dikine büyüme özelliğine sahip olan armut gibi meyvelere uygulanır. Spiral piramitte dallar gövde üzerinde muntazam olarak dağılmaktadır. Katlı piramitte ise üç dal bir araya gelerek gruplaşmakta ve kat oluşturmaktadır. Birinci kat ile ikinci kat arasındaki mesafenin 110 cm, ikinci ile üçüncü kat arasındaki mesafenin 100 cm, üçüncü ile dördüncü kat arasındaki mesafenin 90 cm olmasına dikkat edilmesi gerekmektedir. Bu şekilde katlar, aralarındaki mesafe 10’ar cm azaltılarak oluşturulmaktadır. Piramit şeklinde fidanlar 60-80 cm yükseklikten, 3-4 cm’lik bir tırnak bırakılarak kesilir (Şekil 8.5). İlkbahar gelişme periyodu ile birlikte fidandaki gözler sürmeye başlar. Yaz gelişme periyodunda Temmuz-Ağustos ayları içerisinde gövde üzerinde düzgün olarak dağılmış, gelişme kuvvetleri eşit olan üç anadal ile gövdenin devamım sağlayacak olan doruk dalı seçilir. Diğer dallar ise kesilmeyip eğilip bükülerek gelişmesi engellenir (Şekil 8.5). Kış gelişme periyodu içerisinde yazın yapılan işler gözden geçirilir. Eğer ana dallar ve doruk dal arasında gelişme yönünden bir denge mevcut ise dallar 60-80 cm üzerinden kesilir. Eğer ana dallar arasında gelişme yönünden bir dengesizlik mevcut ise daha önce belirtilen önlemlerle bu dengesizliğin giderilmesine çalışılır. 12 Bahçıvanlık Rehberi Şekil 8.5 Bir fidana piramit şeklinin verilmesi 1) Şekil verilmek üzere tepesi kesilmiş bir yıllık fidan 2) Aynı fidanın budanmadan önceki durumu 3) Budandıktan sonraki durumu 1 2 3 İkinci yıl yaz gelişme periyodu içerisinde her anadal üzerinde bir tanesi ana daim devamını sağlayacak, diğeri ise yardımcı olmak üzere iki dalcık seçilir. Her ana daim üzerindeki yardımcı dalların aynı yönde olmasına dikkat edilir. Ana ve doruk dalı üzerindeki diğer dalcıklar ise karşılıklı çekilerek bağlanır. Takip eden kış periyodu içerisinde herhangi bir müdahale yapılmaz. Sadece yazın yapılan işler kontrol edilir, varsa eksiklikler giderilir ve gerekli kısaltmalar yapılır (Şekil 8.6). Üçüncü yıl içinde ağacın gelişmesi toplu olarak incelenir. Karşılıklı bağlanmış dallar çözülmüşse tekrar bağlanır. Anadallar 50-60 cm’den fazla gelişme göstermişlerse bu dallar 50-60 cm uzunluktan kesilir. Ayrıca ana dallar ile yardımcı dallar arasında denge sağlanmasına çalışılır. Doruk dalı ise 110-120 cm yükseklikten 3-4 cm tırnak bırakılarak kesilir. Bundan sonra ikinci kat oluşturulmasına başlanır.

DORUK DALLI ŞEKİL

Kurak bölgeler için uygun bir şekildir. Genellikle, taç, üç ana dalla, orta kısımda gelişen bir doruk dalından oluşur. Elma, armut, şeftali, kayısı, kiraz ve vişne gibi meyve türlerine uygulanabilir. Bu şeklin goble şeklinden farkı, ortasında bir doruk dalının bulunması, değişik doruk dallı şekilden farkı ise, doruk dalının şekillenmeden dik olarak büyümesine devam etmesidir.

Birinci Yıl: Kış aylarında ya da ilkbahar gelişme periyodundu başlamadan bir süre önce bir yıllık fidan, topraktan 40-60 cm yükseklikte, kuvvetli 4- 5 göz üzerinden kesilir. Haziran, Temmuz ve Ağustos ayları veya şiddetli soğuklar geçtikten sonra kış ayları içerisinde fidanlara ilk şekil verilebilir. Bu amaçla, fidanların gövdesi üzerinde düzenli dağılmış, gelişmeleri eşit kuvvette olan 3 ana ve bunların ortalarında gelişen doruk dalı olmak üzere 4 dal seçilir.

Seçilecek dalların gövdeleri ile yaptıkları açılarının 45^o, kendi aralarında ise 120^o‘lik açılarla olmasına dikkat edilir. Dalların uzunlukları 40 cm’den az ise bunlara dokunulmaz. Ancak daha uzun olarak gelişen dallar 40-60 cm yükseklikten eşit uzunlukta kesilebilir.

İkinci Yıl

İlk şekil verilen fidanların ana dallarından ilkbaharda 3-5 yeni dal oluşur. Yaz gelişme periyodu içerisinde sürgünler odunlaştıktan sonra, ya da kış aylarında her ana daldan biri ana dalın devamını sağlayan, diğeri yardımcı dal olmak üzere iki ve doruk dalından bir dal seçilir. Fidanlar üzerinde belirtilen işler yapıldıktan sonra dalların kesilmelerine başlanır.

Üçüncü ve sonraki yıllar

İlkbahar ve yaz gelişme periyotlarında ağaçlarda gerekli bakım işleri yürütülür. Bütün bunlardan sonra her yıl ve yardımcı dallar üzerine oluşacak 3-5 daldan birer tanesi ana ve yardımcı dalların devamını, birer tanesi de bunların yardımcı dalını oluşturmak üzere ikişer dal seçilir.

BODUR ELMA BAHÇELERİNDE BUDAMA VE TERBİYE

Bodur bahçelerde ağaçların en fazla 2.5-3 m boylanmasına müsaade edilir. Bu bahçelerde budama ve terbiyede asıl amaç meyveli dalların ana eksen etrafında bir silindir formu almasıdır. Merkezden dışa açılarak oluşan dalların çapı ağacın üst kısmına doğru kademeli olarak azalmalıdır. Yan dalların kalınlığı daima gövde kalınlığından az olmalı ve ağaçların silindir şekli alması sağlanmalıdır

1. Dikim ve İlk Yıl Budaması

İdeal fidan;  1-1.5 m. boyunda, çapı 1.5 cm’den daha fazla olan ve 5-8 adet geniş açılı yan dalı bulunan fidandır. Ülkemizde genellikle  kamçı şeklinde fidanlar üretildiği için piyasada dallı fidan bulmak mümkün olmayabilir. Bu sebeple şekillendirmeye kamçı haldeyken başlanmalıdır. Dikimden sonra; kamçı şeklinde fidanların tepesi 70-75 cm’den kesilir.

70-75 cm’den tepesi vurulmuş fidanlarda, ilkbaharla birlikte topraktan 45-75 cm yükseklikte birinci katı oluşturacak yan dallar çıkmaya başlar. Bu sürgünlerden tepe noktasına en yakın olan dal lider dal olarak seçilir. Sürgün uzunlukları 7.5-10 cm olduğunda her iki haftada bir liderin 10 cm altındaki sürgünlerin el veya makasla uzaklaştırılması gerekir. Bu kesimler Temmuz sonuna kadar tekrarlanmalıdır

Öte yandan haziranın ortasından sonra dik büyüyen dalları lider ile 45-60^O  açı yapacak şekilde açmak gerekmektedir. Bu amaçla  eğer dal küçükse kürdan, çamaşır mandalı; biraz büyüksen çıtalar, çubuklar  veya  çamaşır  mandalına bağlı  beton ağırlıklar kullanılabilir. Açı genişletmede kullandığımız bu materyaller Ağustos ayı sonunda çıkarılmalıdır.

2. İkinci Yıl Budama ve Terbiye

Bodur elma bahçelerinde lider, dikim yılında budandıktan sonra tekrar kesilmez. Eğer gelişme zayıfsa tekrar tepe kesimi yapılabilir.

İkinci yılda toprak seviyesinden itibaren 45 cm’ye kadar olan mesafeden çıkan sürgünler uzaklaştırılır.

Fidanımızda istenilen dallanma olmamışsa veya  sadece 1-2 adet yan dal oluşmuşsa bu dallar çıkarılır ve yeni dikilmiş gibi tepesi 75 cm’den kesilir.

Özellikle kuvvetli gelişen çeşitlerde gelişmeyi azaltmak için daha az budama yapılmalıdır.

Ağaç gençken yan dalların yatay büyümesini sağlamak ve kuvvetli dik sürgün büyümesini engellemek önemli bir prensiptir.

Bodur elma bahçelerinde liderin mümkün olduğu kadar hızlı bir şekilde üst tele ulaşması sağlanmalıdır. Bunu sağlamak için lidere rakip olan sürgünlerin uzaklaştırılmasına devam edilir. Ayrıca liderin dik durmasını sağlamak için destek sistemine bağlanmalıdır

. Üçüncü Yıl Budama ve Terbiye

3. yıl artık önemli miktarda meyve alınacağı için ağaçlar budanırken meyve gözlerine dikkat edilmelidir. Dik sürgünler ve aşırı güçlü dallar, kırılmış veya hastalıklı dallar çıkarılır. Yine toprak seviyesinden 45 cm mesafeden çıkan sürgünler ve katlar arasında aşırı kuvvetli büyüyen sürgünler varsa çıkarılır.

3. yıl gelişme periyodunun başlaması ile birlikte katlarımız iyice belirginleşmeye başlayacaktır. Lider istenilen yüksekliğe bu sezon sonunda ulaşır. 

Haziranda önceki yıllarda yapıldığı gibi dalların açıları genişletililir. Aşırı meyve yükünden dolayı kırılmaları önlemek için meyve dallarını ve ana dalları tellere bağlamak gereklidir.

. Verim Çağındaki Ağaçlarda Budama

İdeal bodur elma ağacı, toprak seviyesinden 0.5-1 m yukarıda yaklaşık 4-5 daldan oluşan bir kata sahiptir ve alt katlara daha iyi ışık ulaşması için ilk katın üstündeki boşlukta sadece küçük meyve dalları bulunmalıdır. Alttaki dallar her zaman üsttekilerden daha geniş olmalıdır. Bunu sağlamak için çok acele edilmemeli ve aşırı kesimler yapılmamalıdır. Unutulmamalıdır ki bütün kesimler az veya çok meyve tutumunu geciktirir.

4. büyüme sezonunda ağaç dengeli bir taç oluşturur. Bu yıldan sonra aşağıda kat iskeletini oluşturan dallar korunmalıdır ve her katta 4-5 dal olana kadar ağaç iskeleti oluşturulmaya devam edilir ve sık dallar çıkarılır.

Verim çağındaki ağaçlarda yan dallarda dallanmayı artırdığı için uç kesimi genellikle tavsiye edilmez. Uç kesimi, spur çeşitlerde bir dalın devamlı gelişmesini sağlamak amacıyla yapılır. Granny Smith gibi ölü göz oluşturmaya eğilimli çeşitlerde, gövdeye yakın kısımlarda meyve gözü oluşturmak ve ölü göz oluşumunu engellemek için yan dallarda uç kesimleri yapılmalıdır.

Verim çağında ağaç yüksekliği 2.5-3 m civarındadır. Ağaçlar bu yüksekliğe 3-4. büyüme sezonu sonunda gelmelidir. Bu yüksekliğe ulaşan ağaçta lider 2 şekilde baskı altına alınabilir.

1-) En üst dal telin diğer tarafına kıvrılabilir.

2-) 2 yaşlı dallar üzerinde daha zayıf yan dala kadar geriye budanır.

Büyük meyve bahçelerinde 2. yöntem hem daha pratiktir hem de işgücü tasarrufu sağlamaktadır. Ancak küçük alanlarda üretim yapanlar 1. yöntemi de çok rahatlıkla uygulayabilirler.

Meyve ağaçları, düzenli bir budama, sulama, gübreleme ve benzeri bakım işlemleri sonucu belirli süreler sonunda fizyolojik dengeye girerler. Yetiştiricinin ağaçlara kazandırdığı bu önemli fizyolojik dengeyi uzun süre devam ettirmesi arzu edilir. Bu da ancak ürŞekil budamasında olduğu gibi ürün budamasının da üzerinde durulması gereken bazı ilkeler mevcuttur. Yetiştirici budama yaparken bunları dikkate aldığı takdirde ağaçları fizyolojik dengede tutabilirün budaması ile başarılabilir.

1-Meyve ağaçları, yaşlandıkça veya sürgün gelişmeleri yetersiz olmaya başlayınca, bunların daha şiddetli budanmaları gerekir. Ancak bu işlem yapılırken dalların tümü bir yılda çıkarılmamalı, çok yıllık bir program yapılarak her yıl buna göre kesilmelidir.

2-Ana dallar, birer birer ele alınmalı, bunlar üzerinde dikine büyüyen obur ya da birbiri üzerine gelen dallar var ise çıkarılmalıdır.

3-Ana veya yardımcı dallardan çıplaklaşmaya yönelenler kısa kesilerek, boş yerlerde yeni dalların oluşturulmasına çalışılmalıdır

4- Çok yaşlı meyve ağaçlarında meyve dallarının bir kısmı özellikle yaşlı olanları kesilerek veya yaşlı meyve dalları kısaltılarak meyve dallarının yenilenmesine çalışılmalıdır. Ancak genç, yeni meyve vermeye başlamış ağaçlara bu kural uygulanmamalıdır.

5- Kuru, hastalıklı ve zayıflamış dallar diplerinden kesilerek çıkarılmalıdır.

7- Ürünün ağırlığı nedeniyle eğilerek açıları genişletilmiş dallar diğer dallarla bağlanarak veya yerden herek verilerek eski büyüme açılarına getirilmelidir.

8-Meyve seyreltmesine önem verilmelidir

#Kuru budamaları aşağıdan yukarıya doğru, yaş (yeşil) budamaları ise üst dallardan başlayıp aşağıya doğru yapmak daha uygun olur.

#Ağaçların gelişmesini iyileştirmek ve hızlandırmak için yapılan budamalarda; birbirlerine yakın (sıkışık) ve birbirine zarar veren yaş (yeşil, canlı) dallardan daha zayıf ve genç olanlarını uzaklaştırmak gerekir. Böylece kalan dallar daha iyi ve sağlıklı bir gelişme yaparlar.

#Budamalarda en uygun kesim aletinin seçilerek kullanılması büyük önem taşır. Küçük ve ince dallar, keskin bıçak veya budama makaslarıyla, 2.5 cm ye kadar olan daha kalınca dallar, saplı budama makasıyla, yüksek dallar, sırıklı ve çekmeli makaslarla, daha kalınca dallar testereyle, kalın ve yüksek dallar, emniyet kemeri ve budama merdiveni de kullanılarak motorlu testereyle, boylu ağaçlar, sepetli veya merdivenli araçlar kullanılarak motorlu te» Her şeyden önce bilgili, becerikli ve deneyimli işçiler çalıştırılmalıdır. » Aletler yeterli ve amaca uygun olmalıdır.

# Çalışmalar tecrübeli teknik elaman veya çavuşlar nezaretinde yürütülmelidir. » İşlek caddeler veya çalışanların bulunduğu mekânlarda ya tatil günlerinde budama yapılmalı veya gerekiyorsa yol ve caddeler araç ve insan trafiğine kapatılmalıdır. »#